Gʻada as-Samman va Zulfiya Qurolboy qizi hikoyalarida ichki nutqning badiiy voqeʼlanishi

Annotatsiya

Gʻada as­Samman hamda Zulfiya Qurolboy qizi ijodi oʻzining psixologizm va psixologik tahlil mahoratidagi oʻzaro mushtarakligi bilan eʼtiborni tortadi. Psixologizm – Abdulla Qahhor tili bilan aytganda “Yozuvchi mahoratining muhim jihatidir”. Bunda yozuvchi qahramon ichki dunyosini, psixologiyasini oʻz uslubi orqali ochib beradi. Unda yozuvchi ichki monolog, nutqiy xarakteristika, psixologik portret, gallyutsinatsiya, tush kabi psixologik tasvir vositalaridan foydalanib, qahramon ichki olamini ochib beradi.  Bunda yozuvchi qahramon tashqi dunyoga faqatgina ichki dunyosini yoritib berish uchungina murojaat qiladi.

Oʻzbek adabiyotshunosligi va adabiy tanqidida ayrim xollarda “psixologizm” va “psixologik tahlil” terminlari farqlanmay ishlatiladi. Ammo bu ikki terminni bir maʼnoda qoʻllash nooʻrindir. Psixologizm “psixologik tahlil” tushunchasiga nisbatan keng boʻlib, u oʻzida bevosita avtorning psixologiyasini qamrab oladi. U adabiyotning oʻziga xos qonuniy hodisasi boʻlib, yozuvchining xohishiga bogʻliq boʻlmagan holda namoyon boʻladi. “Psixologik tahlil” esa, inson psixikasi jarayonlarini, uning fikr va hissiyotidagi turli­tuman “ohang”lar rivojini aks ettiruvchi, qahramon ruhiy dunyosini analitik prinsipda ochuvchi estetik kategoriyadir. Shuningdek, psixologizmga nisbatan psixologik tahlil oʻzining ichki monolog, oʻziniki boʻlmagan nutq, psixologik portret, ikki syujetli dialog kabi aniq belgilariga ega. Shunday qilib, psixologizm ­ adabiyotning qonuniy badiiy hodisasi, psixologik tahlil esa ana shu qonuniy badiiy hodisaning murakkab koʻrinishi (kategoriyasi)dir.

Yozuvchi Gʻada as­Samman va Zulfiya Qurolboy qizi  ham oʻz ijodida ichki nutq – ichki replika, ichki diolog, ichki monolog (monolog-muhokama, monolog-xotira, monolog-mulohaza), nutqiy xarakteristika, portret, takror soʻzlar, gallyutsinatsiya, pauza vositasi kabi psixologik tahlil vositalaridan mohirona foydalanib, psixologik va magik realizm unsurlari bilan boyitilgan nasriy asarlar yaratib kelmoqdalar. Xususan, ular ijodida psixologik tasvir vositalari, ichki nutq va ichki monolog konseptining voqeʼlanishi muhim ahamiyat kasb etadi.