XITOY TA’LIM MUASSASALARI TOMONIDAN TUZILGAN TA’LIM SHIORLARINING LEKSIK-SEMANTIK TAHLILI

Annotatsiya

Matnni ko‘p qirrali o‘rganishning obyektiv zarurligini tan olgan holda, matnni yaxlit adabiy asar, eng yuqori darajadagi dinamik kommunikativ birlik sifatida tavsiflash bilan bog‘liq asosiy jihatlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Matnni “harakatdagi matn” sifatida tushunish uning funksional jihatini birinchi o‘ringa qo‘yadi va matnning kommunikativ jarayonga yo‘naltirilishi, bundan tashqari, matnning pragmatikasiga e’tibor qaratiladi.

Funktsional tahlil shundan iboratki, matnning alohida tarkibiy qismlari butun matnni tartibga solishdagi roli nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Binobarin, funksional tahlil matnning haqiqiy mazmun sifatlarini ochishga yordam beradi. Matndagi lisoniy belgilar o‘z mazmunini konkretlashtiradi, boshqa til belgilari bilan bog‘lanib, ular bilan ushbu matnga xos bo‘lgan alohida munosabatlarga kirishadi; so‘zning mumkin bo'lgan ma'nolaridan biri yangilanadi, masalan, so‘z kontekst ta’sirida o‘z ma’nosini butunlay o‘zgartiradi (lug‘at tartibida belgilanmagan kontekstli sinonimlar paydo bo‘ladi).

1. Funksional tahlil matnning dolzarb lingvistik xususiyatlaridan tashqariga chiqish va “makon” va “vaqt” kabi konseptual kategoriyalarni tahlil qilishga o‘tish imkonini beradi (qarang: badiiy makon, badiiy vaqt). Funktsional tahlil matndagi bu kategoriyalarning ahamiyatini ochib beradi^[1].

2. Funksional tahlil til birliklarining ma’nosi bilan ularning matndagi ma’nosi o‘rtasidagi munosabatni ochib berishga yordam beradi. Matnni tahlil qilishda ma’no tushunchalari o‘rtasidagi farq juda muhim, chunki bu uning mazmun xususiyatlariga olib keladi. Bu hatto bir so‘z darajasida ham ochib beriladi. Ma’no so‘zdagi aloqa va munosabatlar tizimini obyektiv ravishda aks ettiradi, bu barqaror tizim, barcha odamlar uchun bir xil^[2].